Công trình Đại thủy nông Kẻ Gỗ được khởi công vào ngày 26/3/1976. Trong quá trình thi công cũng như sau khi công trình hoàn thành đã có rất nhiều tác phẩm thơ, văn, báo chí và ca khúc nổi tiếng ngợi ca về thành quả lao động, hiệu quả to lớn của công trình mang lại. Nhưng câu chuyện về những năm tháng chiến tranh đã diễn ra nơi đây, trước khi có công trình ra đời chưa được đề cập đến nhiều.

     Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, vùng thượng nguồn sông Ngàn Mọ, nay là lòng hồ Kẻ Gỗ đã từng ghi dấu ấn vào lịch sử, khúc tráng ca một thời đạn bom của những năm tháng mở đường ra tiền tuyến, chi viện cho chiến trường miền Nam.

Để né tránh các tuyến đường bị kẻ thù đêm ngày đánh phá, Hà Tĩnh đã mở tuyến đường vào ngã ba Thình Thình, qua đường 21, đường 22. Đường 22 là tuyến đi theo hồ Kẻ Gỗ hiện nay để lên vùng thượng nguồn, sang Kỳ Anh, vào Quảng Bình. Trên tuyến đường này và trong lòng hồ phía thượng nguồn, ta đã xây dựng sân bay dã chiến Libi (có người nói đặt tên theo con suối) để phục vụ cho chiến trường Bình -Trị -Thiên. Còn việc lấy tên đường 22 thì theo một số nhân chứng cho rằng: Năm 1966, khi xây dựng tuyến đường, tuổi bình quân của đội viên 4 đội Thanh niên xung phong (TNXP) nhiệm kỳ 1 là 22 tuổi, nên tuyến đường được đặt tên là đường 22. Đường chiến lược 22 hết sức quan trọng trong hệ thống đường mòn Hồ Chí Minh để chia lửa cho đường 21, đường 15 và đảm bảo sự thông suốt giao thông vận tải của tỉnh Hà Tĩnh ra tiền tuyến trong mọi tình huống.

Ông Trần Quốc Hùng, nguyên Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp phát triển Nông thôn Hà Tĩnh, nguyên Tiểu đội trưởng, Đại đội 534, TNXP Hà Tĩnh từng được giao nhiệm vụ quan sát theo dõi số lượng bom địch thả xuống ngã ba Thình Thình và nắm bắt thông tin giữa hai tuyến đường 21, đường 22 để hướng dẫn cho xe qua. Nếu như tuyến đường 21 bị tắc, thì xe đi qua tuyến đường 22. Đồng thời, kiểm soát bom chưa nổ để công binh phá hủy và san lấp các hố bom để đảm bảo giao thông.

Phim tài liệu Ký ức hồ Kẻ Gỗ đã đạt Huy chương vàng Liên hoan truyền hình toàn quân lần thứ X

Tham gia chiến đấu, phục vụ chiến đấu ở đường 22 và sân bay Libi có Trung đoàn Tên lửa, Tiểu đoàn Nguyễn Viết Xuân (QK4), Tiểu đoàn 8 (Bộ Chỉ huy quân sự Hà Tĩnh). Các đội thanh niên xung phong các tỉnh, thành: Nam Hà, Nam Định, Hà Tĩnh, Thái Bình, Hà Nội, Hải Phòng, các đơn vị công nhân quốc phòng, Ty kiến trúc, Xí nghiệp gạch ngói Cẩm Xuyên, dân quân tự vệ, dân công hỏa tuyến các xã lân cận. Riêng đội N35 của Nam Hà có 8 đại đội sau còn bổ sung thêm 8 đại đội của tỉnh Thái Bình.

Thi công tuyến đường 22 giữa rừng đại ngàn phải đối mặt với nhiều thú dữ, nhiều khe suối, cầu, ngầm và không có vật liệu tại chỗ… Nhưng các lực lượng đã vượt qua gian khổ, khó khăn, phát động các phong trào thi đua nên đến cuối năm 1966, đường 22 đã thông xe ra tiền tuyến.

Với chiều dài 95 km vào Nam, suốt cuộc chiến tranh đường 22 không lúc nào ngớt đạn bom. Đặc biệt đoạn Đá Bạc, Khe Cời, khe Libi và sân bay Libi nhiều thời điểm được coi là cung đường chết luôn mịt mù khói lửa.

Theo những người từng chiến đấu và phục vụ chiến đấu ở đây kể lại: Nhiều trận chiến đấu ở đường 22 và sân bay dã chiến Libi đã thương vong cả trăm con người. Từ năm 1968 đến năm 1972, bị B52 rải bom tọa độ đã làm hy sinh hơn 400 người. Riêng trận đánh vào năm 1972, các đơn vị bộ đội chủ lực, TNXP và công nhân gạch ngói, Ty Kiến trúc Hà Tĩnh hy sinh 137 người.

Năm 2013, trong quá trình làm phim, gặp gỡ các nhân chứng, bà Nguyễn Thị Nhiên, nguyên TNXP ở xã Cẩm Bình, huyện Cẩm Xuyên bị cụt một tay trong trận bom B52 ngày đó đã kể lại những mất mát đau thương, bi thảm của bộ đội, TNXP. Ông Phan Khắc Lịch, nguyên đội trưởng khai thác lâm sản ở thôn Quang Trung, xã Cẩm Duệ, huyện Cẩm Xuyên đã chứng kiến gương hy sinh oanh liệt của nữ TNXP chị Trần Thị Thi. Ông nói: Chừng khoảng 3 giờ rưỡi chiều, bốn người trong đội đưa cô Thi ra. Cô bị thương nặng lắm, xin uống bát nước rồi nhìn mọi người để vĩnh biệt. Sau đó, các anh đã chôn cất, bây giờ chỗ đó là lòng hồ sâu 12 mét nước. Ông Phan Khắc Quỳnh, nguyên Bí thư Đảng ủy xã Cẩm Mỹ thời kỳ 1962 - 1975 còn nhớ: Hôm đó khoảng 2 giờ sáng bọn địch đưa máy bay từ Thái Lan sang ném bom khe Lá Nước, sân bay dã chiến. Lúc đó ông cùng xã đội trưởng và một số cán bộ vào vùng Đá Bạc, cảnh tượng đau thương vô cùng. Bệnh xá dã chiến ở đây cũng bị đánh tơi bời còn nghi ngút khói lửa. Cả mấy đơn vị chỉ sống sót có vài người.

Có rất nhiều câu chuyện về sự hy sinh của đồng đội mãi hơn 40 năm sau (phim sản xuất năm 2013) kể lại không khỏi xúc động, bùi ngùi, tiếc thương người đã khuất. Sau khi đất nước thống nhất, “từ chiến trường ra, ta xốc tới công trường” công trình hồ Kẻ Gỗ được thi công. Ngày đó, khi người dân khu vực lòng hồ Kẻ Gỗ được tái định cư, việc cất bốc, di dời, qui tập hài cốt các liệt sĩ hai bên lạch nước được tiến hành. Sau này, một vài lần di dời, nhưng chưa hết số hài cốt liệt sĩ được chôn cất thời chiến tranh, vì khu vực này còn có trạm xá dã chiến nên có nhiều người thương vong.

Những câu chuyện về sự hy sinh của các lực lượng từng chiến đấu trên tuyến đường 22 và sân bay Libi cứ chìm dần giữa mênh mông biển nước. Mọi thứ như lắng lại dưới lòng hồ. Hồ nước đầy, vơi. Mùa lũ nước mênh mông. Mùa hè nhiều thứ dưới lòng hồ lộ dần. Người dân đi rừng, đồng đội trở lại chiến trường xưa, dấu tích còn đây. Năm 2011, mực nước lòng hồ xuống rất thấp, nhô ra các cồn đất, dấu tích làng mạc xưa hiện dần. Dưới lòng hồ, nhiều hài cốt của các anh, các chị hy sinh ngày ấy đã lộ diện. Trong dòng nước mát, các bộ hài cốt vẫn ở lòng đất cho mùa màng sinh sôi.

Sau các chuyến khảo sát, xác định được vị trí các ngôi mộ của đồng đội, được sự chỉ đạo trực tiếp của Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Hà Tĩnh, Ủy ban nhân dân huyện, Ban Chỉ huy quân sự huyện Cẩm Xuyên đã thành lập đoàn công tác đặc biệt cùng chính quyền và dân quân xã Cẩm Mỹ tổ chức cất bốc, di dời, qui tập hài cốt các anh, các chị đã hy sinh ở tuyến đường 22, sân bay Libi và trạm xá dã chiến thuộc vùng lòng hồ Kẻ Gỗ.

Ngày ra đi tiễn các anh lên đường “xao xuyến bờ tre từng hồi trống giục, “tiếng cười hăm hở đầy sông, đầy cầu”; ngày đón các anh về hôm nay trong nâng niu bàn tay, với niềm tiếc thương vô hạn của đồng đội. Chí làm trai sức vóc tuổi đôi mươi các anh, các chị đã để lại chiến trường, nhưng còn đây vẫn cốt cách lớn lao một con Người.

Lễ truy điệu, an táng hài cốt liệt sỹ hy sinh ở đường 22 và sân bay Libi được tổ chức trọng thể, trang nghiêm. Lãnh đạo chính quyền, nhiều đồng đội của các chị, các anh và nhân dân địa phương đã có mặt để tiễn đưa những người con ưu tú từ mọi miền đất nước ngã xuống vì độc lập tự do về nơi an nghỉ cuối cùng. Sau nhiều lần quy tập, đến năm 2013 đã có 87 bộ hài cốt được đưa về nghĩa trang liệt sỹ huyện nơi rú Hội.

Để thực hiện những thước phim tài liệu “Ký ức hồ Kẻ Gỗ”; chúng tôi đã tập hợp nguồn tư liệu hình ảnh của nhà báo Vũ Thìn, nguyên trưởng phòng Chuyên đề của Đài Phát thanh và Truyền hình Hà Tĩnh và phóng viên Đài Truyền thanh, truyền hình huyện Cẩm Xuyên đã thực hiện; đồng thời trực tiếp đi khảo sát, gặp gỡ nhân chứng. Đã có 6 người được phỏng vấn về các thời kỳ trong quá trình xây dựng, chiến đấu bảo vệ tuyến đường 22, sân bay Libi, nhất là thời điểm B52 thả bom nhiều người hy sinh.

Được sự giúp đỡ của chính quyền xã Cẩm Mỹ, trực tiếp là ông Nguyễn Đình Phú, xã đội trưởng để thuê mượn thuyền chở người, máy móc, thiết bị, đạo cụ vào lòng hồ ghi hình. Đoàn làm lễ dâng hương các anh hùng liệt sĩ tại Miếu thờ nằm ven bìa rừng. Tháng 7 về chiều, mặt trời xuống núi nhanh nên mọi công việc ghi hình trong cả tuần lễ phải thực hiện khẩn trương khi trời chưa tối để về làng.

Lần đó, đoàn làm phim đã tổ chức thả hoa đăng trong lòng hồ, cầu cho linh hồn các anh hùng liệt sĩ được siêu thoát. Việc thả hoa đăng phải vào buổi tối; nhưng theo người lái thuyền đêm tối sẽ không tìm được đường ra đập chính, dễ bị mắc cạn; mà ngủ lại vùng thượng nguồn lòng hồ khi chưa được chuẩn bị. Mọi người đều nhất trí ở lại. Đêm tối mịt mùng, trời oi bức, gió Lào thổi mạnh, vùng lòng hồ lâu lâu có những cơn gió xoáy hồn hột, những con cá chép nhảy lên đớt mồi ột oạt trong nước làm mọi người giật thột như phá tan sự yên tĩnh. Mấy lần thắp nến trên doi cát để làm lễ đều không được. Ông Phú lại quỳ xuống xin phép các anh chị được lặng gió để làm lễ. Tự nhiên, trời lặng gió, khói hương tỏa ra nghi ngút, thuyền ghé vào bờ đưa hoa đăng ra xa, cảnh phim thật huyền ảo, linh thiêng. Ai cũng nghĩ nếu không có sự phù hộ độ trì của các anh hùng liệt sĩ ở đây chắc đã bỏ cuộc trở về hôm sau vào làm lại. Đêm đó, thuyền lần mò ra đập chính cũng được an toàn. Ai cũng nghĩ chắc chắn bộ phim sẽ thành công.

Sau các công đoạn hậu kỳ, phim được Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh, Cục Chính trị, Quân khu IV duyệt, mọi người đều đánh giá cao. Đề tài sau chiến tranh không mới, nhưng lại có chuyện mới ít ai nghĩ đến ở công trình Đại thủy nông Kẻ Gỗ đã nổi tiếng cả nước. Dù phim cơ bản đã đi tận cùng của câu chuyện, những người làm phim vẫn boăn khoăn khi còn nhiều hài cốt của các anh chị vẫn còn ở lòng hồ. Để quy tập hết các hài cốt phải xả cạn nước lòng hồ? Hồ Kẻ Gỗ mà cạn nước thì cuộc sống, sản xuất của hàng chục vạn con người thành phố Hà Tĩnh, các huyện Cẩm Xuyên, Thạch Hà sẽ ra sao? Các anh, các chị trên tuyến đường 22 và sân bay Libi đã ngã xuống, phải hy sinh lần nữa. Sự hy sinh thật cao cả, thiêng liêng!

Nghe kể lại nhiều câu chuyện huyền bí chưa giải thích được dưới lòng hồ vào lúc trời tròn bóng hay khi sấm chớp động giông… trong mùa tiếp mùa, giữa biển nước mênh mông của núi rừng kỳ vỹ, thăm thẳm từ lòng hồ, trong tiếng vọng về một thuở hào hùng có tiếng đàn sáo, tiếng hò reo, cả tiếng nức nở, day dứt điều chi, hòa trong tiếng sóng nước của con thuyền, dòng người trở lại chiến trường xưa; khi đồng đội mãi không về.

Bộ phim đã ghi lại một lời nhắc như một thông điệp từ năm 2013: “Dù đã tạc dạ, ghi lòng, nhưng xin hãy dựng nơi đây một tượng đài ngang tầm với sự hy sinh cao cả của hơn 400 con người của nhiều lực lượng từ mọi miền Tổ quốc. Lời thầm nhắc của người ngã xuống, lời nguyện cầu của đồng đội hôm nay và mong ước của những người thực hiện thước phim này. Chiến trường xưa thành biển hồ Kẻ Gỗ. Giá trị độc lập được kết bằng xương máu, có bao giờ đền đáp được sự hy sinh”. Và, hơn 10 năm sau lời nguyện cầu ấy trở thành hiện thực khi công trình Đền thờ các anh hùng liệt sĩ ở hồ Kẻ Gỗ đã được xây dựng bề thế, khang trang, uy nghi bên miếu thờ ngày trước. Công trình là sự tri ân, thể hiện lòng biết ơn, niềm tự hào về người đã khuất; chốn linh thiêng của du khách khi về thăm hồ Kẻ Gỗ.

Nhà báo Phan Trung Thành

     Sở hữu cảnh quan mỹ lệ, lại giàu giá trị lịch sử, văn hóa, tâm linh, hồ Kẻ Gỗ (huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh) có tiềm năng trở thành khu du lịch sinh thái, điểm đến nghỉ dưỡng hàng đầu khu vực Bắc Trung Bộ nói riêng, cả nước nói chung. Muôn việc đều đã đủ, chỉ cần thêm một chút “gió đông” - là quyết tâm của lãnh đạo địa phương trong việc “mở rộng cửa” để các doanh nghiệp có tâm huyết nâng tầm giá trị hồ Kẻ Gỗ.

Đánh thức tiềm năng hồ Kẻ Gỗ

Nằm giữa các sườn đồi, núi ở huyện Cẩm Xuyên, cách trung tâm TP. Hà Tĩnh 15km về phía tây nam, hồ Kẻ Gỗ dài gần 30km, có sức chứa hơn 345 triệu m3 nước. Được xây dựng với mục tiêu ban đầu là một hồ thủy lợi, nhưng với phong cảnh tuyệt sắc, không khí thanh tịnh, hồ Kẻ Gỗ đã nhanh chóng trở thành điểm tham quan nổi tiếng. Du khách về hồ có thể chèo thuyền ngắm sóng nước mênh mang, núi rừng xanh mướt, cập bờ dạo chơi trên những hòn đảo hoang sơ, dâng hương tại đền thờ Tổng bí thư Lê Duẩn và đền thờ anh hùng liệt sĩ.

Tuy vậy, trong suốt một thời gian dài, hồ Kẻ Gỗ vẫn chỉ dừng lại ở một điểm tham quan, thay vì một điểm đến thực thụ. Du khách tới hồ không nhiều, chủ yếu là khách lẻ với mục đích ngắm cảnh, mức chi tiêu thấp. Hệ thống cơ sở vật chất phục vụ khách du lịch còn rất hạn chế, hầu như chưa có cơ sở lưu trú đạt chuẩn, rất ít cơ sở dịch vụ ẩm thực, vui chơi giải trí. Các hoạt động du lịch sinh thái đang mang tính chất tự phát; nguồn thu từ các hoạt động du lịch sinh thái hầu như không đáng kể. Điều này khiến giá trị của hồ Kẻ Gỗ chưa được phát huy tối đa, những tiềm năng rất lớn vẫn bị để ngỏ.

Đến tận năm 2012, UBND tỉnh Hà Tĩnh mới phê duyệt Đồ án quy hoạch chung xây dựng Khu du lịch hồ Kẻ Gỗ đến năm 2020, tầm nhìn 2030 tỷ lệ 1/5000. Đồ án xác định khu du lịch hồ Kẻ Gỗ có quy mô 4.816ha (diện tích mặt nước 2.030ha, đất đồi núi thấp ven hồ và đất hiện trạng khoảng 2.786ha) có tính chất của một khu du lịch sinh thái tổng hợp với hệ thống các sản phẩm du dịch - dịch vụ đa dạng, chất lượng cao, tạo động lực phát triển du lịch của khu vực.

Không gian kiến trúc cảnh quan của khu du lịch hồ Kẻ Gỗ sẽ gồm7 khu chức năng chính. Một là khu trung tâm dịch vụ đầu mối nằm ở phía bắc hồ Kẻ Gỗ bám dọc theo tỉnh lộ 22 với chức năng là khu dịch vụ đầu mối cung cấp các dịch vụ, hàng hóa, vui chơi giải trí kết hợp phục vụ lưu trú khách du lịch. Hai là các khu nghỉ dưỡng bố trí dọc theo các khu vực bờ bắc của hồ Kẻ Gỗ với chức năng là khu vực phát triển các loại hình du lịch nghỉ dưỡng dạng các khu resort cao cấp. Ba là khu du lịch cuối tuần bố trí phía tây hồ Kẻ Gỗ phát triển hệ thống cơ sở lưu trú, dịch vụ, vui chơi giải trí phục vụ khách du lịch cuối tuần.

Bốn là khu vui chơi giải trí đặc biệt nằm phía đông hồ Kẻ Gỗ với các loại hình vui chơi giải trí đặc biệt kết hợp nghỉ dưỡng. Năm là khu du lịch sinh thái tâm linh bố trí ở vùng đảo cố Tổng bí thư Lê Duẩn và khu vực lân cận gắn với du lịch sinh thái tâm linh. Sáu là khu công viên chuyên đề nằm phía đông hồ Kẻ Gỗ tiếp giáp khu du lịch tâm linh. Bảy là khu cây xanh cảnh quan phát triển trên cơ sở rừng tự nhiên hai bờ hồ Kẻ Gỗ phục vụ du lịch sinh thái, tham quan, cắm trại...

Sau khi có quy hoạch này, các doanh nghiệp đã thể hiện sự quan tâm, tìm kiếm cơ hội đầu tư tại hồ Kẻ Gỗ. Chẳng hạn năm 2018, Công ty TNHH tư vấn và giáo dục CANADA đã đề xuất dự án “Khu du lịch Kẻ Gỗ”. Theo đề xuất, dự án có quy mô 221,9ha rừng, mục tiêu đầu tư kinh doanh khách sạn, nhà hàng, du lịch sinh thái khu vui chơi giải trí tổng hợp với nhiều loại hình giải trí như đua thuyền, lướt ván, leo núi, xây dựng vườn thú vườn chim. Vị trí đề xuất dự án thuộc khoảnh 1, tiểu khu 326, nằm trên địa bàn hành chính xã Cẩm Mỹ, huyện Cẩm Xuyên.

Năm 2021, tại cuộc làm việc với lãnh đạo tỉnh Hà Tĩnh, Tập đoàn TH của nữ doanh nhân Thái Hương đã bày tỏ mong muốn làm dự án nghỉ dưỡng và du lịch lòng hồ Kẻ Gỗ. Theo đề xuất của Tập đoàn TH, dự án sẽ được thực hiện trên quy mô 4.800ha (với khoảng 2.000ha mặt hồ). Tại dự án này sẽ xây dựng các hạng mục nghỉ dưỡng và du lịch lòng hồ kết hợp với dưỡng lão như bến thuyền, nhà nghỉ dưỡng, khu dưỡng lão, khu tâm linh phù hợp với quy hoạch khu du lịch hồ Kẻ Gỗ tại Quyết định 3599/QĐ-UBND tỉnh Hà Tĩnh ngày 30/11/2012.

Cần hơn sự quyết tâm

Việc phát triển các khu du lịch, nghỉ dưỡng ở hồ Kẻ Gỗ được xem là hướng đi đúng đắn trong việc khai thác và nâng cao giá trị của hồ, đóng góp tích cực vào sự phát triển của địa phương.

Theo đánh giá của GS.TS Trần Đình Hòa Giám đốc Viện khoa học thủy lợi Việt Nam, hồ Kẻ Gỗ nói riêng và các hồ khác tại Hà Tĩnh nói chung, nếu được xem xét kết hợp xây dựng các khu nghỉ dưỡng, khu du lịch sinh thái, khu hội thảo, tập huấn chuyên môn, có thể chuyển hướng kết hợp khai thác thành khu phức hợp sản xuất kinh doanh, du lịch, dịch vụ sẽ rất hợp lý, mang lại hiệu quả về mọi mặt rất lớn. Khi đó, Hà Tĩnh không chỉ thu hút khách du lịch, nghỉ dưỡng ở các khu ven biển về mùa hè mà còn thu hút được khách du lịch, nghỉ dưỡng quanh năm.(1)

Thực tế cũng cho thấy, việc khai thác các hồ thủy lợi, hồ thủy điện làm khu du lịch sinh thái, du lịch nghỉ dưỡng là điều rất phổ biến tại nước ta. Các hồ Thác Bà, Hòa Bình, Ba Bể, Đại Lải, Tuyền Lâm… từ lâu đã trở thành điểm du lịch nghỉ dưỡng nổi tiếng.

Nhà điều hành đập chính hồ Kẻ Gỗ nhìn từ trên cao

Nhiều địa phương hiện nay cũng đang sốt sắng thực hiện việc quy hoạch các hồ thủy lợi, thủy điện trở thành điểm đến du lịch nghỉ dưỡng. Chẳng hạn, hồi tháng 2/2025, HĐND tỉnh Bình Dương đã ban hành nghị quyết thông qua nhiệm vụ quy hoạch phân khu xây dựng tỷ lệ 1/2000 khu dịch vụ du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng và giải trí tại bán đảo Tha La, hồ Dầu Tiếng với số phòng lưu trú dự kiến khoảng 4.880 phòng (bao gồm khách sạn và các dạng công trình lưu trú thấp tầng khác). Các tỉnh Hải Dương, Sơn La cũng đang xúc tiến hoạt động tương tự với hồ Thanh Long, hồ Sơn La.

Với hồ Kẻ Gỗ, mặc dù đã có những đề xuất rất đáng chú ý, song cho tới nay, vẫn chưa có dự án du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng cao cấp nào hiện diện tại khu vực hồ. Điều này đòi hỏi những quyết tâm cao hơn của lãnh đạo địa phương trong việc thúc đẩy việc khai thác, nâng tầm giá trị của hồ Kẻ Gỗ.

Tin vui là theo Ban Quản lý khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ, dự thảo lần 1 Đề án du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí trong khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ giai đoạn 2021 – 2030 đã được hoàn thành, trình cấp có thẩm quyền thẩm định, phê duyệt. Kỳ vọng trong thời gian tới, Đề án sẽ hoàn thành, giúp hồ Kẻ Gỗ sớm trở thành viên minh châu của ngành du lịch Hà Tĩnh, đóng góp nổi bật cho sự phát triển kinh tế xã hội của tỉnh.

Xuân Hải

     Thực hiện nhiệm vụ quản lý, bảo vệ rừng, PCCC rừng, bảo tồn đa dạng sinh học trong thời gian qua, Ban quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ đã nỗ lực không ngừng để có thể hoàn thành các nhiệm vụ được giao.

     Hệ thống thủy lợi Kẻ Gỗ sớm được xây dựng sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, thống nhất Tổ quốc. Hệ thống công trình thủy lợi này không những là niềm tự hào của Đảng bộ, nhân dân và đội ngũ cán bộ thủy lợi tỉnh Hà Tĩnh mà còn đánh dấu bước trưởng thành trong quá trình phát triển thủy lợi đất nước.

Gắn với hồ Kẻ Gỗ là Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ, được Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định ngày 28/12/1996, theo đó xác lập Khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia vùng rừng hồ Kẻ Gỗ tỉnh Hà Tĩnh thuộc hệ thống khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia. Sau khi có Quyết định của Thủ tướng, ngày 19/6/1997 UBND tỉnh Hà Tĩnh đã ban hành Quyết định số 717/QĐ-UBND về việc thành lập Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ và ngày 09/7/2012 UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 1929/QĐ-UBND về việc sáp nhập Ban quản lý rừng phòng hộ Thạch Hà và Ban quản lý rừng phòng hộ Cẩm Xuyên vào Ban quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ. Ban có nhiệm vụ trọng tâm là quản lý, bảo vệ, phát triển rừng; bảo vệ tài nguyên nước và nguồn lợi thủy sản trên lưu vực các hồ; bảo tồn đa dạng sinh học thuộc lâm phần đơn vị được giao.

Đến nay, tổng diện tích Ban quản lý khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ được giao quản lý là 44.276 ha, trong đó rừng đặc dụng là 21.768 ha, rừng phòng hộ 16.303 ha, sản xuất 3.414 ha, đất khác là 2.791 ha, nằm trên địa bàn 15 xã thuộc 4 huyện Cẩm Xuyên, Thạch Hà, Kỳ Anh và Hương Khê tỉnh Hà Tĩnh và giáp ranh với tỉnh Quảng Bình. Về giá trị đa dạng sinh học: trên cơ sở kết quả theo dõi, điều tra, hằng năm cho thấy, Khu BTTN Kẻ Gỗ có một hệ động, thực vật rất phong phú với gần 400 loài động vật có xương sống thuộc 99 họ, 47 loài thú, 298 loài chim, 100 loài bò sát lưỡng cư, trong đó có 18 loài thú được đưa vào Sách đỏ Việt Nam và thế giới. Tại đây đã tìm thấy quần thể của 5 loài chim đặc hữu có vùng phân bố hẹp, trong đó Gà Lôi lam mào đen và Gà Lôi Hà Tĩnh là hai loài đang bị đe dọa tuyệt chủng trên toàn cầu. Về thực vật có 567 loài thực vật bậc cao có mạch thuộc 367 chi và 117 họ, phổ biến tại tầng cây bụi có các loại cây trong họ Cau dừa. Đặc biệt, vùng rừng hồ Kẻ Gỗ còn sở hữu hơn 40 loài cây thân gỗ, trong đó có nhiều loài gỗ quý, nhiều loài gỗ có tên trong sách đỏ Việt Nam (như Sến, Lim, Táu,..); nhiều loài cây cảnh quý và đẹp như mộc lan, phong lan,...Trong khu vực Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ là một trong những khu bảo tồn lớn và quan trọng hàng đầu tại Việt Nam.

Cán bộ Ban quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ tham gia trồng rừng

Trong thời gian qua, thực hiện chức năng và nhiệm vụ quản lý bảo vệ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học, Ban Quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ đã nỗ lực triển khai thực hiện đồng thời nhiều nhiệm vụ quan trọng. Bên cạnh những điều kiện thuận lợi, cũng có không ít khó khăn như thời tiết diễn biến phức tạp khó lường; trên địa bàn được giao quản lý có nhiều dự án trọng điểm... Nhưng được sự quan tâm giúp đỡ của UBND tỉnh, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các cấp, các ngành, cùng sự lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của Đảng ủy, Lãnh đạo Ban, sự nỗ lực phấn đấu, đoàn kết thống nhất của viên chức và người lao động trong toàn Ban, các chỉ tiêu đề ra luôn đạt và vượt so với kế hoạch.

Ban đã kịp thời tổ chức tuyên truyền, phổ biến, quán triệt chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước đến toàn thể viên chức và người lao động; các hộ nhận khoán và cộng đồng dân cư sống gần rừng, ven rừng; tập trung tuyên truyền các văn bản liên quan đến công tác quản lý, bảo vệ rừng, phòng cháy, chữa cháy rừng, phát triển rừng và sử dụng rừng. Đồng thời, Ban đã phối hợp với UBND các xã vùng đệm, Hạt Kiểm lâm trên địa bàn tổ chức tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật; ký cam kết BVR, PCCCR với các hộ nhận khoán, các hộ sống gần rừng, ven rừng và các trường học trên địa bàn… nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm trong việc quản lý, bảo vệ rừng, phát triển rừng của toàn xã hội.

Đảng ủy, Lãnh đạo Ban đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo sớm triển khai xây dựng khung kế hoạch hàng tháng, hàng quý, cả năm; xác định nhiệm vụ trọng tâm, trọng điểm trong từng thời kỳ từ đó đề ra các giải pháp phù hợp; tập trung chỉ đạo quyết liệt, có hiệu quả nhiệm vụ đã đề ra. Đồng thời, đã phân công nhiệm vụ cho từng đồng chí lãnh đạo; các phòng, bộ phận, các trạm một cách rõ ràng, gắn với trách nhiệm người đứng đầu.

Về công tác quản lý, bảo vệ, phòng cháy, chữa cháy rừng, trong thời gian qua, đơn vị đã triển khai đồng bộ các gải pháp về công tác quản lý, bảo vệ rừng, phòng cháy, chữa cháy đến nay đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Hàng năm, Ban đều xây dựng và tổ chức thực hiện Phương án BVR-PCCCR và các kế hoạch sát, đúng với tình hình thực tiễn tại đơn vị và các văn bản đôn đốc, chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ, phối hợp xử lý một cách kịp thời, hiệu quả; ban hành các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn, đôn đốc các phòng chuyên môn, nghiệp vụ, đơn vị trực thuộc tổ chức tuần tra, bảo vệ rừng tại gốc, tăng cường công tác phối hợp với chính quyền địa phương, Hạt kiểm lâm các huyện trên địa bàn tuần tra, kiểm tra bảo vệ rừng nắm bắt tình hình để xử lý kịp thời các vụ vi phạm; tổ chức ký kết Quy chế phối hợp, kế hoạch bảo vệ rừng, phòng cháy, chữa cháy rừng với các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương, các chủ rừng giáp ranh,...

Hiện nay, Khu Bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ có nhiều tiềm năng để phát triển du lịch sinh thái. Trong những năm qua số lượng khách du lịch trong và ngoài tỉnh đến Khu Bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ ngày một tăng dần, chủ yếu là tham quan, ngắm cảnh. Tuy vậy hệ thống cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch nói chung và du lịch sinh thái nói riêng hầu như chưa có, các hoạt động du lịch sinh thái đang mang tính chất tự phát; nguồn thu từ các hoạt động du lịch sinh thái hầu như không đáng kể.

Để khai thác có hiệu quả tiềm năng hiện có của Khu Bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ, cần phải xây dựng chương trình du lịch hồ Kẻ Gỗ gắn kết du lịch sinh thái của Hà Tĩnh một cách hài hoà và có hiệu quả, nhằm đưa ngành du lịch của tỉnh Hà Tĩnh nói chung, du lịch sinh thái của Khu Bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ nói riêng trở thành chương trình mũi nhọn trong công tác ổn định, phát triển kinh tế – xã hội, an ninh quốc phòng tại địa phương, góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng về bảo tồn thiên nhiên, bảo vệ môi trường, bảo tồn đa dạng nền văn hoá của tỉnh nhà. Nhà nước cũng cần có chính sách đầu tư hỗ trợ, xây dựng cơ sở hạ tầng phục vụ phát triển du lịch sinh thái để khai thác, phát huy có hiệu quả tiềm năng, lợi thế của Khu bảo tồn, từng bước đưa hoạt động du lịch sinh thái trở thành một trong những hoạt động chính, bổ sung nguồn thu phục vụ cho công tác quản lý bảo vệ, phát triển rừng, bảo tồn đa dạng sinh học.

Tác giả (bên phải) tham gia trồng rừng trong khuôn viên đền thờ AHLS ở lòng hồ Kẻ Gỗ

Trong thời gian qua, Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ được biết đến nhiều hơn khi dự án xây dựng đền thờ anh hùng liệt sỹ tại lòng hồ Kẻ Gỗ được triển khai. Những năm 60, 70 của thế kỷ trước, để phục vụ cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, kế hoạch xây dựng tuyến đường chiến lược 21, 22 và sân bay dã chiến Libi tại khu vực lòng hồ Kẻ Gỗ ngày nay đã được tiến hành, trở thành một huyết mạch giao thông mới chi viện cho chiến trường miền Nam.

Tuy nhiên, vào ngày 07/01/1973, không quân Mỹ đã tiến hành một cuộc tập kích ác liệt vào sân bay dã chiến Libi, gây ra thương vong rất lớn cho phía ta. Và rồi, khi hòa bình lập lại, với mong muốn xây dựng công trình hồ Kẻ Gỗ nhanh nhất có thể để thúc đẩy phát triển nông nghiệp, Nhà nước đã quyết định triển khai công trình này vào năm 1976. Khi công trình hoàn thành và bắt đầu tích nước, mặt trận xưa cũng dần chìm vào lòng hồ, nhiều ngôi mộ của bộ đội và thanh niên xung phong đã vĩnh viễn nằm lại trong lòng hồ.

Năm 2020, thể theo nguyện vọng của đông đảo nhân dân xã Cẩm Mỹ, thân nhân các anh hùng liệt sỹ, Tạp chí Đầu tư Tài chính – VietnamFinance đã có văn bản đề xuất được đứng ra vận động tài chính theo hình thức xã hội hóa để xây dựng Đền thờ anh hùng liệt sỹ tại hồ Kẻ Gỗ. Đề xuất này đã sớm được UBND tỉnh Hà Tĩnh và các sở ngành chức năng chấp thuận, cho phép Ban quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ và Tạp chí được chủ động triển khai dự án theo hình thức xã hội hóa. Từ thời điểm này, hai cơ quan đã phối hợp, đồng hành chuẩn bị các điều kiện cần thiết để khởi công dự án vào tháng 7/2022 và từng bước hoàn thiện công trình. Cho đến nay, dự án đã thành công tốt đẹp, trở thành một địa chỉ đỏ về tâm linh để cán bộ và nhân dân trên mọi miền Tổ quốc về dâng hương tưởng niệm các anh hùng liệt sỹ, đặc biệt là trong các ngày lễ quan trọng của đất nước.

Là cơ quan làm nhiệm vụ quản lý bảo vệ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học trực tiếp trên địa bàn, chúng tôi đánh giá cao những nỗ lực của Tạp chí Đầu tư Tài chính và cảm ơn tấm lòng của các nhà tài trợ gần xa để hoàn thành công trình. Chúng tôi cũng đã, đang và sẽ tiếp tục các công việc cần thiết để có thể hoàn thiện công trình, xứng đáng với tầm vóc, vị trí và ý nghĩa lịch sử của mặt trận Kẻ Gỗ cũng như sự hy sinh to lớn của các anh hùng liệt sỹ. Hiện nay, công tác quản lý và bảo vệ đền đang được Ban quản lý giao cho Trạm bảo vệ rưng số 1 trực tiếp thực hiện để đảm bảo an ninh an toàn cũng như tính chất trang nghiêm tại đền thờ. Trong thời gian tới, cùng với việc hoàn thiện hệ thống quy định, quy chế, chúng tôi sẽ chuẩn hóa quy trình quản lý và bảo vệ đền thờ để đảm bảo đáp ứng tốt nhất nhu cầu hành hương, dâng hương của đông đảo cán bộ và nhân dân trên cả nước.

Thời gian qua phương tiện tàu, thuyền của đơn vị đang được sử dụng để thực hiện nhiệm vụ quản lý bảo vệ rừng, PCCCR, cứu hộ cứu nạn; do đó chúng tôi cũng mong muốn UBND tỉnh Hà Tĩnh và các cơ quan chức năng tạo cơ chế và điều kiện thuận lợi để có thể đưa đón bà con nhân dân vào viếng đền thờ, đặc biệt là trong các dịp lễ quan trọng. Hiện nay, vào các dịp lễ quan trọng, rất nhiều người dân muốn vào dâng hương tại đền nhưng điều kiện đưa đón chưa cho phép. Trước mắt, xin được thí điểm việc vận chuyển khách hành hương vào đền thờ để tạo thuận lợi cho người dân thăm hồ và thăm viếng đền, phát huy tốt nhất các giá trị hiện có của đền thờ nói riêng, của Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ nói chung.

Cán bộ Ban quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ và Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance trồng cây trong khuôn viên đền thờ AHLS ở lòng hồ Kẻ Gỗ

Nguyễn Tiến Dũng

Giám đốc Ban quản lý Khu Bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ

Tối 28/4/2025, Ban quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ phối hợp cùng Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance tổ chức lễ thả hoa đăng và đêm thơ nhạc tri ân Anh hùng liệt sĩ tại hồ Kẻ Gỗ.