Đền thờ các anh hùng liệt sỹ tại Hồ Kẻ Gỗ (huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh) là công trình tâm linh để tưởng nhớ công ơn các anh hùng liệt sỹ đã anh dũng chiến đấu, hy sinh trong quá trình xây dựng và bảo vệ sân bay dã chiến Libi cùng tuyến đường chiến lược 22 trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược. Công trình là minh chứng cho hành trình tìm lại những trang sử đỏ đã bị lãng quên, đồng thời là kết quả của sự chung tay, góp sức từ những tấm lòng tri ân, trở thành địa chỉ lịch sử, cách mạng, điểm đến tâm linh của vùng đất Hà Tĩnh giàu truyền thống.
Tuyến đường chiến lược 22 và công trình quốc phòng trong lòng hồ Kẻ Gỗ
Trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược, Hà Tĩnh gánh trên vai nhiệm vụ “tiền tuyến của hậu phương miền Bắc và hậu phương của tiền tuyến miền Nam”. Với tinh thần “Thóc không thiếu một cân - quân không thiếu một người”, quân và dân Hà Tĩnh không chỉ chi viện sức người, sức của cho đồng bào miền Nam mà còn trực tiếp chiến đấu, bảo vệ quê hương, tiêu diệt nhiều sinh lực địch, bắn rơi 267 máy bay các loại, bắn chìm, bắn cháy 34 tàu chiến; huy động lực lượng vũ trang địa phương cùng với các lực lượng giao thông, thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến đào đắp hàng triệu khối đất, đá, san lấp hố bom, khôi phục cầu đường, đảm bảo thông suốt mạch máu giao thông Bắc - Nam.
Những năm tháng chiến đấu dưới làn mưa bom bão đạn của giặc Mỹ, quân và dân Hà Tĩnh đã mở mới nhiều tuyến đường dài hơn 500km, sửa chữa hơn 654km đường và nhiều cầu cống bị đánh phá, rà phá gần 50.000 quả bom, mìn các loại… Trên các tuyến đường giao thông chiến lược đi qua Hà Tĩnh như quốc lộ 1A, 15A, 8A, đường 21, 22, gắn với những “tọa độ lửa” như Bến Thủy, Linh Cảm, Cầu Nhe, Ngã Ba Đồng Lộc, Khe Giao, Địa Lợi, Sông Phủ - Núi Nài, Đèo Ngang… đã ghi lại biết bao câu chuyện bi tráng của quân và dân ta. Trong đó, tuyến đường 22, dài 65 km, từ ngã ba Thình Thình (xã Nam Điền, huyện Thạch Hà), xuyên qua vùng Hồ Kẻ Gỗ (xã Cẩm Mỹ, huyện Cẩm Xuyên), đến huyện Kỳ Anh và kết thúc tại huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình, không chỉ là một con đường, mà còn là một minh chứng sống động của lịch sử. Được mệnh danh là “tuyến lửa”, đường 22 chứa đựng những tráng ca hào hùng, thấm đẫm những chiến công và bao hi sinh mất mát. Mỗi tấc đất nơi đây đều ghi dấu những cuộc chiến chống lại bom đạn của kẻ thù, nơi mà máu xương của bao người đã hòa quyện vào đất mẹ, để hôm nay, những thế hệ sau luôn tự hào đứng vững trên mảnh đất này.
Giữa lúc cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ hết sức ác liệt, năm 1966, Trung ương đã huy động hàng ngàn bộ đội, dân công hỏa tuyến từ các huyện Thạch Hà, Cẩm Xuyên, Kỳ Anh (Hà Tĩnh), cùng với 4 đội TNXP, tổng cộng hơn 6.000 người, về với vùng đại ngàn phía Tây - Nam của tỉnh. Các lực lượng đã không quản nắng mưa, làm việc ngày đêm, san đất đá, chặt cây rừng, bắc cầu qua khe suối để mở tuyến đường chiến lược 22. Trong đó, có gần chục km sau này nằm dưới lòng hồ Kẻ Gỗ. Trong suốt quá trình thi công tuyến đường, lực lượng quốc phòng đã chọn vùng Đá Bạc để xây dựng công trình quốc phòng quan trọng mang mã số 723, còn gọi là Sân bay dã chiến Libi - được đặt theo tên khe suối nhỏ trong vùng thuộc xã Cẩm Mỹ, huyện Cẩm Xuyên. Sân bay Libi được thiết kế với hai đường bay dành cho máy bay phản lực, là sân bay gần nhất nhằm giúp miền Bắc chi viện kịp thời nhân lực, vật lực cho chiến trường miền Nam.
Trong suốt quá trình xây dựng tuyến đường 22, quân và dân ta đã phải đối mặt với những đợt tấn công ác liệt của giặc Mỹ, đặc biệt là tại các điểm trọng yếu như: Ngầm Rào Cời, Rào Cái, Ngã ba Kỳ Lâm, Ngầm Rào Môn, Cây Mít, Cây Gạo, Ba Lòi và Sân bay Libi… Hàng trăm bộ đội, thanh niên xung phong đã anh dũng hy sinh trong công cuộc xây dựng và bảo vệ các công trình chiến lược này. Trong đó, nhiều người mãi mãi nằm lại trong lòng hồ Kẻ Gỗ.
Sau nhiều tháng ngày vất vả, các lực lượng đã dồn hết sức lực và tinh thần, với quyết tâm khẩn trương đưa sân bay dã chiến Libi vào hoạt động. Đầu năm 1973, khi công trình đang gấp rút hoàn tất những hạng mục cuối cùng thì bị kẻ thù phát hiện, sân bay đã phải hứng chịu nhiều trận không kích dồn dập của địch. Đêm 7/1/1973, không quân Mỹ thực hiện một cuộc tấn công ác liệt, phá hủy hoàn toàn sân bay Libi. Phần lớn cán bộ, chiến sĩ, thanh niên xung phong và các lực lượng đang thi công đã anh dũng hy sinh. Những thi thể chỉ được chôn cất vội vã trong điều kiện khắc nghiệt của chiến tranh; nhiều người bị vùi sâu dưới lòng đất.
Hòa bình lập lại, vào năm 1976, Nhà nước ta đã triển khai xây dựng công trình đại thủy nông hồ Kẻ Gỗ. Năm 1979, công trình hoàn thành với diện tích lòng hồ 30 km². Những trận chiến khốc liệt năm xưa, những ngôi mộ liệt sĩ được chôn cất sau các đợt tập kích của kẻ thù và những hài cốt bị vùi lấp, dần chìm sâu dưới lòng hồ, lặng lẽ lãng quên theo năm tháng.
Mãi đến nhiều năm sau, khi mặt nước hồ rút cạn, dấu tích của sân bay Libi cùng với những hài cốt liệt sĩ hiện ra, chính quyền địa phương, phối hợp với Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh và Ban Quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Hồ Kẻ Gỗ đã nhanh chóng triển khai công tác tìm kiếm, quy tập và xác định danh tính các liệt sĩ. Tuy nhiên, công việc gặp rất nhiều khó khăn, bởi trong các tài liệu lịch sử, thông tin về đường 22 và Sân bay Libi vô cùng ít ỏi; việc thu thập thông tin và tái hiện lại những năm tháng chiến đấu, hy sinh ở khu vực hồ Kẻ Gỗ chỉ có thể dựa vào những ký ức của các nhân chứng sống. Bằng sự tận tâm và bền bỉ, sau nhiều năm kiên trì tìm kiếm, ông Nguyễn Phi Công - Phó Giám đốc Ban Quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ, cùng với sự hỗ trợ, giúp đỡ từ các cấp, các ngành đã tạm lập được danh sách 62 liệt sĩ hy sinh nơi vùng hồ Kẻ Gỗ. Trong số đó, có 32 liệt sĩ đã anh dũng hi sinh tại sân bay Libi vào đêm 7/1/1973.
Nối vòng tay lớn xây dựng công trình tri ân
Để có một nơi thờ tự trang nghiêm các anh linh liệt sĩ đã ngã xuống tại vùng hồ Kẻ Gỗ và Sân bay Libi, năm 2011, Ban Quản lý Khu Bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ và UBND huyện Cẩm Xuyên đã phối hợp kêu gọi xã hội hóa xây dựng một ngôi miếu thờ ngay cạnh khu vực Sân bay Libi. Năm 2014, công trình được xếp hạng Di tích văn hóa - lịch sử cấp tỉnh. Tuy nhiên, sự nghiệp tri ân các anh hùng liệt sĩ không dừng lại ở đó. Năm 2022, tròn 50 năm sau ngày khởi công xây dựng Sân bay Libi, với sự đồng ý của UBND tỉnh Hà Tĩnh, Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance và Ban Quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ đã khởi xướng việc huy động nguồn lực xã hội hóa để xây dựng Đền thờ các anh hùng liệt sĩ tại hồ Kẻ Gỗ. Ngày 18/7/2022, công trình chính thức được khởi công với tổng mức đầu tư gần 10 tỷ đồng nhờ sự hỗ trợ của các cơ quan đơn vị, doanh nghiệp và cá nhân trên cả nước. Sau hơn một năm triển khai, tháng 8/2023, công trình đã hoàn thành giai đoạn I, và sẽ hoàn thành toàn bộ vào tháng 4/2025.
Công trình ra đời là nhờ sự tâm huyết của nhiều cá nhân và tập thể đã không quản ngại khó khăn, tìm kiếm thông tin, tư liệu, nhân chứng lịch sử, phác họa lại cuộc chiến đấu oanh liệt tại lòng hồ Kẻ Gỗ. Đặc biệt với sự quan tâm, khởi xướng của Tạp chí Đầu tư Tài chính và kết nối của các nhà hảo tâm đã góp phần xây dựng địa chỉ đỏ thiêng liêng, ghi công những anh hùng đã ngã xuống. Suốt quá trình xây dựng Đền thờ, lãnh đạo tỉnh Hà Tĩnh luôn đồng hành, tạo mọi điều kiện để đẩy nhanh tiến độ, đảm bảo chất lượng công trình.
Đền thờ các anh hùng liệt sĩ tại hồ Kẻ Gỗ không chỉ là công trình tâm linh đầy ý nghĩa, mà còn là một phần trong hệ thống di tích văn hóa, lịch sử quan trọng của vùng đất Hà Tĩnh và huyện Cẩm Xuyên. Nằm cạnh những công trình lịch sử như Đền thờ Cố Tổng Bí thư Lê Duẩn, Khu di tích cố Tổng Bí thư Hà Huy Tập, quần thể Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ và Khu du lịch biển Thiên Cầm, Đền thờ các anh hùng liệt sỹ tại hồ Kẻ Gỗ là điểm du lịch đặc sắc của Hà Tĩnh. Không chỉ là địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống, Đền thờ còn là di sản văn hoá, tâm linh, là điểm du lịch thưởng ngoạn của du khách thập phương khi về thăm Hà Tĩnh để cảm nhận và tưởng nhớ những anh hùng liệt sỹ đã hy sinh cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc.
Để công trình phát huy những giá trị lịch sử, tỉnh Hà Tĩnh tiếp tục huy động các nguồn lực nâng cấp, hoàn thiện các hạng mục; gắn bảo tồn di sản với phát triển du lịch văn hoá tâm linh, du lịch sinh thái. Tiếp tục sưu tầm, bổ sung các tư liệu, tài liệu về chứng tích Sân bay Libi; quản lý, chăm sóc, bảo vệ, gìn giữ công trình. Cùng với đó, tập trung nguồn lực nâng cấp, tôn tạo, khai thác hiệu quả các khu di tích văn hoá, lịch sử như: Khu di tích cố Tổng Bí thư Hà Huy Tập; Khu di tích Ngã ba Đồng Lộc, Khu di tích cố Tổng Bí thư Trần Phú, Khu lưu niệm Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ, Đại Danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác…, các danh lam, thắng cảnh trên địa bàn, các bãi biển như Xuân Thành, Thiên Cầm, Kỳ Ninh, Đèo Con… kết nối du lịch liên vùng gắn với “con đường di sản miền Trung”, các tỉnh của nước bạn Lào và vùng Đông Bắc Thái Lan. Ngoài việc ưu tiên nguồn ngân sách các cấp, cần đẩy mạnh xã hội hóa, kêu gọi các nguồn lực để đầu tư xứng tầm và khai thác hiệu quả giá trị của hệ thống các di tích lịch sử, văn hoá trên địa bàn.
Sự hy sinh anh dũng của các liệt sĩ trên tuyến đường 22, Sân bay dã chiến Libi và các địa danh lịch sử khác trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh mãi mãi là những dấu ấn bi tráng, là bản hùng ca bất tử trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. Đền thờ các anh hùng liệt sĩ tại hồ Kẻ Gỗ là nén tâm nhang, sự tri ân sâu sắc của thế hệ hôm nay đối với những người đã hy sinh vì sự trường tồn của đất nước, cho màu xanh của quê hương. Bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử Đền thờ các anh hùng liệt sỹ tại hồ Kẻ Gỗ không chỉ là trách nhiệm, sự biết ơn của thế hệ hôm nay đối với các thế hệ cha anh, vun đắp những truyền thống tốt đẹp của quê hương, đó còn là sức mạnh nội sinh, động lực để Hà Tĩnh tiếp tục hội nhập và phát triển, cùng với nhân dân cả nước vững tin bước vào kỷ nguyên mới.
TS. Hoàng Trung Dũng
Ủy viên Ban chấp hành Trung ương Đảng
Tổng biên tập Tạp chí Cộng sản